Индикатори на ризик за медиумскиот плурализам

Зошто? 

Не постои јавно достапно веродостојно мерење на публиката на ниту еден од пазарите (печатен, телевизиски, радио, онлајн) во Северна Македонија. Иако Нилсен е присутен во земјата, методологијата и мерењата не се во употреблив формат и не се достапни за студија. Македонската медиумска асоцијација, во која членуваат петте најголеми приватни телевизии,  ги поседува мерењата на телевизиската публика што ги прави Нилсен, но измерените податоци се за само околу 50% од пазарот што укажува дека во однос на уделот на публиката, првите 4 може да не го достигнат прагот од 50%, но поради недостаток на веродостојни податоци тоа не може да се потврди. Во принцип, недостатокот на податоци укажува на ризик за концентрацијата на медиумската публика бидејќи не им дозволува на регулаторите или на другите актери на пазарот да ја утврдат позицијата и влијанието кое медиумите би можеле да го имаат на пазарот. Сепак, пазарните удели на првите четири играчи (Сител, Канал 5, Алсат и Алфа) укажуваат на пазарен удел од 81,21% што е показател за концентриран пазар.

Зошто? 

Мedia ownership monitor (МОМ) мапираше единаесет телевизиски куќи од кои јавниот радиодифузен сервис има најголем пазарен удел од речиси половина (48,7%).

На ТВ-пазарот, од избраните и мапирани ТВ куќи, без јавниот радиодифузен сервис, првите 4 сопственици имаат 81% од пазарниот удел. Горан Ивановски (Сител) има 35,7% од пазарниот удел, Емил Стојменов (Канал 5) има 20,9%, семејството Велија (Алсат-М) има 14%, а Петер Шац (Алфа) има 10,6%.

Двајцата најголеми сопственици на пазарот на радио имаат повеќе од две третини или 87% од пазарниот удел. Топ сопственици на радио пазарот се Виктор Гаврилов (Канал 77) со 47% од пазарниот удел додека тројцата сопственици на Радио Антена 5, Петров, Јаневски и Гушев со вкупно 40%. Во оваа база на податоци беа анализирани четири радија.

На пазарот на печатени (весници), Мedia ownership monitor (МОМ) анализираше пет печатени места, четири дневни весници и еден неделник. Повеќе од половина од пазарниот удел (59%) им припаѓа на двајцата сопственици, Владимир Гаљак/Драган Живковиќ (Слободен Печат) со 38% и Лирим Дулови (Коха) кој има 21% од анализираниот пазарен удел.

Мedia ownership monitor (МОМ) мапираше тринаесет онлајн медиуми и го анализираше нивниот удел на пазарот. Од собраните и анализирани податоци, првите 4 сопственици имаат 77% од пазарниот удел: Агнес Адамик (Курир, Република) со 37,5%, Александар Манев (Фактор) со 22,8%, Билјана Илиќ Героска (Плусинфо) со 9,5% и Горан Михајловски (СДК) со пазарен удел од 7,6%.

Зошто?

Прашањата поврзани со медиумската концентрација се регулирани со Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги од 2013 година. Во него овие аспекти се регулирани во посебен дел - „Заштита на плурализмот и различноста на аудио и аудиовизуелните медиумски услуги“: утврдени ограничувања во поглед на хоризонталната и вертикалната интеграција на капиталот; забрана за тајни партнерства меѓу радиодифузерите;

Единствениот критериум за проценка на постоењето на нелегална медиумска концентрација на пазарот (хоризонтална интеграција) е бројот на дозволи за радиодифузија што може да се доделат на едно физичко или правно лице на национално, регионално или локално ниво, што се идентификува или преку главниот  удел во сопственост на одредена компанија или преку уделите на поврзаните лица.

Постојат неколку слепи точки во актуелните одредби за медиумска концентрација: постојните правила се дизајнирани за „традиционална“ медиумска средина (радио, телевизија, печат...) и не ги земаат предвид новите  услуги и платформи (нелинеарни услуги, онлајн медиуми, платформи за споделување видео, социјални мрежи, пребарувачи...) преку кои значителен и постојано растечки број луѓе се информираат, едуцираат и забавуваат; одредбите се многу строги во однос на ограничувањата на географската концентрација, како во однос на лиценците, така и во однос на областите на покриеност; постои забрана за вкрстена сопственост помеѓу радиодифузијата и весниците која ретко се применува на друго место во Европа, а кога се применува тоа е само на големи пазари; одредбите за случаите на медиумска концентрација преку поврзани лица се нејасни, а специфичните аспекти на дефиницијата за поврзани лица исто така се многу нејасни.

Одредбите за нелегалната медиумска концентрација се однесуваат само на радиодифузерите. Печатените медиуми се само индиректно регулирани, преку забраната за концентрација на сопственост помеѓу радиодифузерите и издавачите на дневни весници. Онлајн медиумите сè уште не се опфатени со правилата што ја регулираат нелегалната медиумска концентрација.

Надлежен орган за утврдување на незаконска медиумска концентрација е Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, што е јасно наведено во членот 6 од Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги во кој се предвидени надлежностите на регулаторот за медиуми. Покрај утврдувањето недозволена медиумска концентрација, Агенцијата има овластување да одлучува за доделување, одземање или продолжување на лиценците за телевизиско или радио емитување, да се грижи за заштита и развој на плурализмот на аудио и аудиовизуелните медиумски услуги, да поттикнува и да го поддржува постоењето на разновидни и независни аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, да ја поттикнува слободата на изразување, да се грижи за обезбедување транспарентност во работата на радиодифузерите, заштита на интересите на граѓаните во областа на аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, да врши мониторинг и да презема мерки во случаи кога се констатирани прекршувања на одредбите од законот и подзаконските акти, да се поттикне медиумската писменост и сл.

Зошто?

Во базата на податоци на Мedia ownership monitor (МОМ) од избрани 32 медиуми, девет ТВ компании (со исклучок на јавниот радиодифузен сервис) имаат 74,5% од пазарниот удел, петте печатени имаат 15%,  тринаесетте онлајн медиуми имаат удел од 5,9%, а најмал е пазарниот удел на четирите радија- 4,6%.

Од мапираните медиуми, 8-те топ сопственици во сите медиумски сектори имаат пазарен удел од 80% што според методологијата на Мedia ownership monitor (МОМ) е висока концентрација. Топ 8 сопственици се:

Телевизија Сител (26,6%); Телевизија Канал 5 (15,6%); Телевизија Алсат-М (10,5%); Телевизија Алфа (7,9%); Телевизија Макпетрол - Телма (7,6%); дневниот весник Слободен Печат (5,7%); дневниот весник Коха (3,2%); телевизијата 21 (3,2%)

Зошто?

 Членот 39 од Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги се однесува на дијагоналната концентрација на капиталот, односно интеграција на капиталот помеѓу претпријатијата на различни релевантни пазари. Сегашните правила ја ограничуваат концентрацијата помеѓу радиодифузерите (радио и телевизија) и дневните весници или новинските агенции. Основач на радио или телевизиска станица не смее да биде основач на дневен весник кој истовремено се дистрибуира во областа каде што се емитува радио и/или телевизиска програма, ниту пак на новинска агенција. Во однос на концентрацијата меѓу телевизијата и радиото, Законот е нејасен.

Вкупно: 7 од 8

Регулаторна заштитна оценка: 7 од 8 (87,5%)

Зошто?

Нашиот примерок вклучува 11 телевизиски станици, 5 радија, 5 печатени изданија и 13 онлајн изданија, вкупно 34 медиуми. Во 91% од случаите податоците беа јавно достапни, т.е. може да се видат во јавните записи. Само јавниот радиодифузен сервис Македонска радио телевизија, кој е застапен со три медиуми во оваа база на податоци (едно радио и два ТВ канали), е активно транспарентна. Каналите на јавниот сервис претставуваат 9% од медиумите во оваа база на податоци.

Податоците за сопственоста за 31 медиум беа барем јавно достапни преку отворените бази на податоци, годишните извештаи на Агенцијата за аудио и аудио-визуелни медиуми и Централниот регистар. За разлика од повеќето земји во регионот, деловниот регистар во Северна Македонија не е отворен за бесплатно пребарување, па податоците добиени преку него треба да се платат. Постои исклучок за истражувачките новинари да добијат податоци со барања за пристап до информации од јавен карактер.

За разлика од повеќето медиуми, Македонската радио-телевизија како јавен радиодифузер е законски обврзана да објавува извештаи за својата работа.

Сопственоста на телевизиските станици, радијата и печатот е јавно достапна преку регистарот на медиуми што го води Агенцијата за аудио и аудио-визуелни медиуми. Дополнително, Агенцијата објавува годишен извештај за сопственоста на медиумите, во кој се објавува кои фирми или лица стојат зад нив.

Но, Агенцијата нема надлежност за онлајн медиумите. Податоци за нивната регистрација, а со тоа и информации за тоа кој ги поседува, може да се најдат преку регистарот на електронски адреси МАРНЕТ (Македонската академска истражувачка мрежа), кој е отворен и бесплатен. Тие информации се достапни исклучиво за mk домени. Онлајн медиуми кои имаат сајтови на други домени не може да се следат на овој начин.

Ниту една компанија активно не ја прикрива сопственичката структура или нема недостапни податоци.

Зошто?

Членот 15 од Законот за медиуми предвидува обврска за радиодифузерите да обезбедуваат јавност во своето работење, и тоа: кон регулаторот за медиуми (на тој начин што најдоцна до 31 март во тековната година, на посебен образец пропишан со регулатор, тие ќе доставуваат податоци за работењето во претходната година) и директно до јавноста (на начин што најмалку три пати годишно на сопствената програма, во ударен термин, ќе објавуваат податоци за сопственоста, уредувачката редакција и изворите на финансирање).

Со истиот член се утврдува дека издавачите на печатени медиуми се должни еднаш годишно да ги објавуваат податоците за сопственоста во најмалку еден дневен весник.

Законската обврска за обезбедување јавност во работењето се однесува на радиодифузерите (телевизиски и радио станици) и печатените медиуми. Радиодифузерите имаат обврска еднаш годишно да доставуваат податоци до регулаторот за медиуми, а три пати годишно до јавноста. Издавачите на печатените медиуми ги објавуваат податоците пред јавноста еднаш годишно. Издавачите на онлајн медиуми се исклучени од регулативата.

Оценка: 4.5 од 5 (90%)

Зошто?

8.1 и 8.2 Северна Македонија има многу строги правила за спречување на медиумска концентрација во радиодифузијата, вклучително и можност политичките партии, политичари, избрани или именувани функционери да поседуваат радиодифузни медиуми. (Правилата, според многумина, сега се премногу рестриктивни и активно го спречуваат понатамошниот развој на пазарот, особено во смисла на негова консолидација за да се зголеми одржливоста). Во минатото постоеја медиуми во сопственост на лидери на помали политички партии, а со воведувањето на строгите правила во 2005 година, имаше период на прокси сопственици во радиодифузниот сектор, во обид да се избегнат ограничувања или конфликт на интереси. Сепак, во комбинација со правилата за транспарентност на сопственоста, и во радиото и во телевизијата, таа опасност не постои. Што не значи дека поединечните медиуми јасно не се приклонуваат кон една или друга политичка партија. Всушност, трендот беше големите радиодифузери видливо да ги менуваат уредничките пристапи на денот на изборите, во зависност од тоа колку добро ѝ оди на опозицијата или не на изборите.

8.3 Печатените медиуми веќе подолго време паѓаат во заборав бидејќи брзо ја губат важноста барем во нивната физичка форма. Постојат индикации дека нивните онлајн екстензии може да задржат дел од влијанието. Сопственикот на еден од дневните весници (Нова Македонија) порано имаше политички амбиции, формираше и водеше политичка партија, но тие денови како да поминаа. Кај некои печатени медиуми евидентни се идеолошките, ако не и партиски врски.

8.4 Ситуацијата е сосема поинаква кај онлајн медиумите. Најголемите политички партии од власта и опозицијата имаат сите свои ергела на пријателски информативни сајтови, а ги користат и нивните партиски веб-страници да објавуваат вести за да ја промовираат партиската линија и да ги напаѓаат политичките противници. Една илустрација и показател колку таа практика е широко распространета може да се најде во распределбата на државните субвенционирани финансирања за политички рекламни кампањи од страна на политичките партии, кои ги доделија сите средства достапни за онлајн рекламирање на пријателски веб-страници за вести (некои од нив беа формирани само неколку месеци пред изборите, со таа конкретна цел).

8.5 Сопственоста за радиодифузни и печатени медиуми е транспарентна и подлежи на строги правни правила (Закон за медиуми и Закон за аудиовизуелни медиумски услуги). Ситуацијата е многу поинаква за онлајн медиумите. Можеби е фактот дека припадноста или вистинската сопственост на сајтовите за вести е „јавна тајна“, но политичките партии и сопствениците на целосно политички или идеолошки усогласени страници се чини дека вложуваат големи напори да ја покријат нивната вклученост, обично преку прокси сопственици.  Одвреме-навреме се појавува „скандал“ во јавноста кога ваквите мрежи поврзани со истакнати политички субјекти (партија, лидер на партија, избран јавен функционер итн.) се разоткриваат.

8.6 За радиодифузните медиуми важат строги правила (и хоризонталната и вертикалната концентрација се забранети), а правилата за транспарентност важат за печатените медиуми. Состојбата со онлајн медиумите е причина за загриженост, како што беше наведено погоре, и има голем притисок да се донесе закон за транспарентност на сопственоста и политичката поврзаност и во таа област.

8.7 Голем дел од онлајн сцената е покриена со сајтови формирани да ја промовираат партиската линија и да ги напаѓаат противниците (и во владата и во опозиција, исто така). Не е јасно колку е неопходно вмешување во нивната уредувачка политика бидејќи тие редакции беа создадени , а вработените регрутирани имајќи ги предвид тие цели.

8.8 Внатрешни саморегулаторни документи, како што се уредувачките статути на редакцијата или стандарди за поединечни медиуми, не постојат во Северна Македонија, со исклучок на јавниот радиодифузен сервис МРТ. Повеќето медиуми се членови, како индивидуални субјекти или преку трговски здруженија, во Советот за етика во медиумите, кој не се меша во прашањата на внатрешните односи на медиумите и нивните редакции. Повеќето медиуми и формално го прифаќаат Етичкиот кодекс на Советот за етика во медиумите (неодамна беа усвоени етички упатства специјално за онлајн медиумите).

Оценка: 1.88 (Среден ризик)

Зошто?

9.1. Бројот на испечатените примероци, а потоа и бројот на продадени примероци, падна под секое ниво на одржливост (на пример, четирите дневни весници сега вкупно печатат околу 15.000 примероци дневно). Дистрибуцијата се одвива преку мал број неповрзани продавачи (трафики кои сè уште се заинтересирани да носат весници) и неколку синџири на супермаркети. Додека во минатото имаше случај синџир супермаркети (со политички поврзан сопственик) да одбива да дистрибуира весници кои ја критикува владата, во моментов нема показатели за такви или слични практики. Треба да се напомене дека еден дневен весник на албански јазик не се дистрибуира во области без албанско население, иако е национален медиум.

9.2 Националните радиодифузери ги пренесуваат своите програми користејќи ги услугите на Јавното претпријатие „Македонска радиодифузија“ (ЈПМР). Иако се случува да има поплаки за годишната такса што радио станиците ја плаќаат на ЈПМР за користење на антените и одржување на мрежата, нема показатели, или минати случаи, ЈПРМ да презема какви било дискриминаторски дејствија против поединец или група радиодифузери. Локалните радио станици обично користат свои антени за пренос на програми до нивната зона на покривање.

9.3. Комерцијалните дигитални терестријални телевизиски станици се дистрибуирани преку два дигитални мултиплекса, управувани од странската телекомуникациска компанија (сопственост на А1 Телеком Австрија). Јавниот радиодифузен сервис има два мултиплекса за неговите програмски услуги. Треба да се напомене дека помалку од 4% од населението пристапува до телевизиски содржини преку антена, а огромното мнозинство, над 90 отсто, пристапува до телевизија користејќи кабелски или IPTV услуги. Постојат две главни кабловски ТВ мрежи. А1 е во сопственост на А1 Телеком Австрија, а Телекабел е во сопственост на македонски државјанин. Водечкиот ИПТВ провајдер, Македонски Телеком е во доминантна сопственост на Маѓар Телеком (дел од Групацијата Дојче Телеком), а владата на Северна Македонија поседува 34,81 отсто од акциите. Една услуга DVB-S, Total TV, е во сопственост на српската Обединета групација. Терестријалните ТВ радиодифузери (особено оние со лиценца за национално покривање) беа вклучени во продолжен конфликт со кабелските и IPTV провајдери, поради прашањата за авторските права и поврзаните права. Во отсуство на јасни правила тие бараат кабелските оператори да им плаќаат за реемитување на нивните програмски услуги, истовремено отфрлајќи ја можноста кабелските оператори да изберат да не ги пренесуваат. Немаше поголеми случаи на политички мотивирани дискриминаторски дејствија од страна на дистрибутивните служби.

9.4 Големите телекомуникациски компании (Македонски Телеком, А1 и Телекабел) се исто така водечки даватели на интернет услуги, со неколку други помали компании кои работат на пазарот. Немаше случаи на политички или на друг начин мотивирани дискриминаторски дејствија против кој било медиум.

9.5 Додека македонскиот пазар за рекламирање има многу проблеми (достапните пари за рекламирање не се ни приближно доволно за да се одржи пренатрупаната медиумска сцена, вообичаени недоразбирања за самите принципи на кои функционира рекламната индустрија, променливите околности предизвикани од дигиталното нарушување итн.) нема докази, дури и анегдотски, за рекламните агенции кои дејствуваат против независните медиуми или ги дискриминираат. Поради ценовната војна што избувна меѓу главните ТВ-предаватели кон крајот на 2000-тите, агенциите ја стекнаа доминантната позиција на рекламниот пазар. Одлуките за трошење на рекламните буџети се носат во соработка со огласувачите, а од агенциите велат дека ги слушаат конкретните желби на огласувачите во таа насока. Постојат анегдотски докази дека главните огласувачи не сакале да ги трошат своите рекламни пари во содржини со политички вести и дека претпочитаат забавни програми и содржини. Друг долгогодишен тренд е огласувачите да ги распределат своите буџети за рекламирање на начин со кој ќе се осигураат дека ги распределуваат парите на што е можно повеќе платформи или играчи, со што ќе ги  избегнат обвинувања за фаворизирање на поединечни субјекти од политички или други причини.

9.6 Мерењето на публиката во радиодифузијата во Северна Македонија отсекогаш се соочувало со истите грижи и обвинувања дека е нетранспарентно, фаворизирачко или дискриминаторско за  одредени актери на сцената. Сегашниот систем за мерење рејтинг на телевизиите е наметнат со Законот за аудиовизуелни медиумски услуги од 2013 година, според кој беше формиран заеднички комитет, а Нилсен беше избран да го изврши мерењето. Системот ги фаворизира терестријалните радиодифузери (или ги дискриминира кабелските или сателитските радиодифузери) и во моментов ги мери рејтинзите само на петте национални терестријални ТВ мрежи. Тие самите не се задоволни од неговите извештаи и има чести поплаки против Нилсен за манипулација со наодите за фаворизирање на поединечни ТВ радиодифузери. Неопходен е нов систем, кој би ги опфатил сите или поголемиот дел од играчите на пазарот, заснован на истиот (саморегулиран) принцип на заеднички комитет. Аудиовизуелното регулаторно тело се потпира на методологијата за испитување на јавното мислење за мерење на рејтингот на публиката за своите квартални и годишни извештаи за сите радиодифузери освен националните DVB-T мрежи. Таа методологија исто така се смета за не многу сигурна, иако дава поопшт увид во навиките и преференциите на публиката. Засега е познато дека водечкиот IPTV провајдер Македонски Телеком има внатрешен систем кој може да прикажува бројки во реално време за тоа што гледа секој од нивните претплатници во одреден момент, но тие бројки не се јавни. Нема индикации дека некоја од тие служби би извршила дискриминација на политичка основа. За други медиумски платформи – печатените медиуми ги третираат бројките за продадениот тираж како строго чувана тајна; онлајн медиумите главно се потпираат на услуги како Google Analytics, а минатите напори да се воспостави соодветен независен систем за мерење на публиката не успеаја, често од политички причини, имајќи ја предвид поларизацијата на сцената по политички линии.

Зошто?

10.1 и 10.2 Во моментов, државното рекламирање е забрането. Постојат голем број докази кои покажуваат дека општините успеваат да ги насочат средствата кон локалните медиуми (политички мотивирани, да ја промовираат работата на локалните администрации), но не во форма на класично рекламирање (тоа повеќе личи на спонзорство, купување на медиумско време, на пример, за преноси во живо од седници на општинските совети и други активности на локалната администрација).

Државата (владата, државните и јавните институции, јавните претпријатија итн.) не смеат да се рекламираат на телевизија и радио, и се ограничени само на рекламирање во дигитални и печатени медиуми. Во Собранието во овој момент има предлог-закон кој има за цел повторно да ја воведе можноста Владата и државните институции да емитуваат кампањи од јавен интерес на радиодифузерите.

Сепак, решенијата што ги нуди предложениот закон воспоставуваат систем на индиректни субвенции за радиодифузерите. Иако правилата може да бидат транспарентни, тие не ги земаат предвид природата и системот на функционирање на рекламната индустрија, како што се големината или демографијата на публиката на радиодифузерите, туку поставува строг систем на распределба на задолжителното финансирање што треба да покриено од државниот буџет и од буџетите на локалните самоуправи, на линеарен начин.

Праведноста на предложените правила е подеднакво сомнителна, имајќи го предвид фактот дека предложената шема за дистрибуција ги фаворизира националните радиодифузери DVB-T, кои ќе добијат огромен дел од предложената шема за финансирање (65 проценти ќе одат за петте најголеми телевизии).

10.3 и 10.4 Во моментов државата не може да купува рекламно време на радиодифузерите. Но, доколку се усвојат предложените измени на Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, тие ќе изнесуваат меѓу 25 и 30 отсто од вкупниот пазар на телевизиско рекламирање од 16 милиони евра, според пријавените приходи од рекламирање на телевизиите во годишниот извештај за радиодифузниот пазар, што го подготвува аудиовизуелното регулаторно тело, АВМУ.

10.5 Нема достапни податоци за учеството на државното рекламирање како дел од вкупниот пазар на огласување во весници. Од друга страна, печатените медиуми (во нивната физичка форма) речиси целосно зависат од индиректните државни субвенции, задолжителните јавни огласи (јавни повици, конкурси, тендери, судски, нотарски и извршители) кои ги третираат како конкурентен пазар на рекламирање што доживеа форма на ценовна војна во годините.

10.6 Нема достапни податоци ниту за онлајн пазарот. Но, знаејќи дека сите политички партии имаат своја „флота“ од онлајн сајтови за вести (пропагандни гласила) и фактот дека за разлика од ТВ рекламирањето, државата може да се вклучи во купување реклами на онлајн медиумите, проценките може да варираат, над 10% за некои онлајн медиуми. Како илустрација, можеме да го земеме предвид однесувањето на политичките партии за време на изборните кампањи (нивното купување рекламен простор за политичко рекламирање на изборната кампања е целосно субвенционирано од државниот буџет) кога тие најмногу ги трошеа своите средства за онлајн рекламирање на „пријателски“ сајтови. Повремено, се објавуваат бројки за владините трошоци за рекламирање на големите технолошки платформи, првенствено Фејсбук.

10.7 Директните субвенции моментално се достапни само за печатените медиуми: 50% од трошоците за печатење и дистрибуција, исплатени на издавачите при презентирање на фактурите. Правилата се јасни и транспарентни и нема показатели или поплаки кои укажуваат на неправедно или неправилно користење на директните субвенции.

10.8 Достапни се и индиректни субвенции, како што е наведено погоре, за печатените медиуми, во форма на задолжителни јавни огласи, законска обврска за сите државни институции да објавуваат тендери, јавни повици и конкурси, судски, извршители или нотарски огласи итн. во најмалку еден дневен на македонски јазик и во еден дневен на албански јазик. Задолжителните јавни огласи, според некои проценки, изнесуваат над 95% од приходите на дневните весници. Меѓу трите дневни весници на македонски јазик има жестока конкуренција во цените за привлекувањето јавни огласи. Печатените медиуми имаат даночни олеснувања (привилегирана стапка на ДДВ). Двете форми на индиректни субвенции се регулирани со закон.

10.9 Медиумската информативна агенција, МИА е формирана како акционерско друштво (државата е единствен акционер). Продуцира вести и содржини на комерцијална основа, а истите правила и цени (за различни пакети) важат за сите клиенти. Во пренатрупаниот и неодржлив медиумски пазар, главното прашање е што многу медиуми, особено онлајн, не можат да си ги дозволат услугите на МИА, што во минатото доведе до широко распространета практика на „крадење“ и „плагијат“ на услугите на МИА. Од неодамна има сигнали од раководството на агенцијата дека полека се справуваат со тој проблем.

10.10 Од укинувањето на радиодифузната такса што им се наплатуваше на сите ТВ домаќинства во 2017 година и финансирањето на јавниот сервис од државниот буџет (80% од 1% од вкупните даночни приходи за државниот буџет за претходната година), финансирањето на јавниот радиодифузен сервис МРТ не е ниту соодветно ниту независно. (Всушност, МРТ страда од тоа што беше потценета и недоволно финансирана во најголемиот дел од 30-годишната независност на државата). Во изминатите пет години никогаш не добила повеќе од 0,57% од средствата што требаше да ги добие, поради одлуки на Министерството за информатичко општество и администрација (кое одлучува за распределбата на буџетот на МРТ).

10.11 Правилата за именување на органите на управување на јавниот радиодифузен сервис МРТ (програмскиот совет и генералниот директор) беа променети во 2018 година. Програмскиот совет го именува Собранието, а прагот на глас беше подигнат од апсолутен (50% од сите пратеници и квалификувано двотретинско мнозинство. Иако идејата беше да се обезбеди поголем консензус за имињата што ќе бидат назначени, под претпоставка дека тоа ќе ја отвори вратата за повеќе независни луѓе, кои не се поврзани со политичките партии, ефектот беше дека политичките партии во парламентот сега имаат „чип“ со кој можат политички да тргуваат. Во комбинација со фактот дека двотретинското мнозинство е многу тешко да се обезбеди според пропорционалниот изборен систем, настанатата ситуација е дека стариот состав на Програмскиот совет (но и на Советот на АВМУ, аудиовизуелниот регулатор) ги извршува своите должности како вршители на должност членови (нивните мандати истекоа кон крајот на 2021 година), и ќе останат на таа позиција додека парламентот не го именува новиот Програмски совет. Без законски измени за решение кое, иако е подобро, ќе биде помалку попрактично на високополаризираната политичка сцена во земјата, извесно е дека ќе нема нови именувања, барем до парламентарните избори во пролетта 2024 година. Досега политичките партии во парламентот, особено опозицијата, настојуваа да обезбедат застапеност на лојални сопартијци во двете тела.

Зошто?

Релевантната регулатива на ЕУ за мрежна неутралност  сè уште не е транспонирана во Законот за електронски комуникации на Северна Македонија. Меѓутоа, неутралноста на мрежата до одреден степен е индиректно регулирана со Правилник донесен од Агенцијата за електронски комуникации (АЕК) во 2015 година, врз основа на член 108 од Законот кој се однесува на обврските на операторите на јавните комуникациски мрежи за транспарентност и објавување на информации.

Правилникот^[1] донесен од Агенцијата, во членот 2 (Дефиниции), ја дефинира неутралноста на мрежата како „...принцип според кој интернет сообраќајот се третира подеднакво, без дискриминација, ограничувања или пречки без оглед на (1) субјектот кој испраќа и прима податоци, (2) видот и содржината на податоците, (3) видот на услугата и апликацијата што се користат“.

Потоа, членот 4 од Правилникот ги утврдува основните принципи на неутралност на мрежата: (1) Операторите кои обезбедуваат услуга за пристап до Интернет треба да преземат мерки за да го обезбедат принципот на мрежна неутралност. (2) Операторите кои обезбедуваат услуга за пристап до интернет не треба да користат мерки за управување со интернет сообраќајот што може да го блокира, да го намали протокот, да ја менува, деградира или дискриминира која било содржина, апликација или услуга, освен за заштита од оптоварување или преоптоварување на мрежната врска или поради ублажување на последиците од таквото оптоварување или преоптоварување на мрежната врска. Овие мерки за управување со интернет сообраќајот треба да бидат исклучок и да бидат транспарентни, недискриминаторски и пропорционални на целта за која постојат. (3) Операторот е должен на своите претплатници, на нивно барање, да им даде информации за можниот начин за проверка и следење на вистинската и минималната брзина, како и за условите за ограничување на пристапот и/или користењето на услугите и апликации.

[1] Правилник за видот и содржината на податоците и информациите за општите услови во однос на пристапот и користењето на јавните комуникациски услуги кои ги објавуваат операторите и за видот и содржината на податоците што ќе ги објавува Агенцијата за електронски комуникации  . Достапен на: https://aek.mk/wp-content/uploads/2015/02/k2_attachments_20150203_Pravilnik_za_opsti_uslovi_Sluzben_Vesnik_br.16-2015.pdf

 Резултат:4 од 8 (50%)

Зошто?

Од 34 медиуми кои се дел од базата податоци „Мониторинг на сопственоста на медиумите“, девет ги раководат компании во сопственост на жени, или компании каде што жените се мнозински акционери. Според податоците, четвртина од медиумите се раководени од жени, најмногу во онлајн медиумите, каде жените поседуваат шест од тринаесетте медиуми вклучени во оваа база.

Ситуацијата е малку подобра кога се во прашање жените на позицијата главен уредник. Од 34 медиуми, 13 медиуми или 38% имаат главни уреднички. Кога станува збор за уредничките позиции, повеќе од половина се жени само во радио станици, каде што, пак, обратно, ниту една жена не поседува или основала таков медиум.

Со тоа оваа база даде уште една потврда дека жените не се доволно застапени на лидерски позиции во медиумите во земјата. Според анализата на Агенцијата за аудио и аудио визуелни медиуми за 2020 година, која го испитуваше управувањето со медиумите, бројот на жени на одлучувачки позиции (на раководни/директорски и уреднички позиции) е помал во сите телевизиски и радио станици. Истовремено, во анализата се посочува дека новинарството во телевизиите и радијата е поле во кое жените се „традиционално“ побројни.

Нема конкретни податоци за родовата неусогласеност во платите кај медиумите. Сепак, општите податоци на Државниот завод за статистика покажуваат дека мажите во оваа земја заработуваат повеќе од жените.

Во однос на предизвиците со кои се соочуваат новинарките, минатогодишното истражување на организацијата ПИНА даде соодветен пример. Врз основа на анкети спроведени со 103 новинарки, истражувањето покажа дека четвртина од нив добивале закани за физичко насилство, 19,5% добивале закани по живот, додека над 81% од новинарките се соочиле со малтретирање на Интернет поради нивната работа.

Центар за слобода на медиуми и плурализам, Следење на медиумскиот плурализам во дигиталната ера: Мониторинг во ЕУ, Албанија, Црна Гора, Северна Македонија, Србија и Турција во 2022 година [Translate to Macedonian:] Accessed on 21.11.2023