Treguesit e rreziqeve për pluralizmin mediatik

Pse? 

Nuk ka të dhëna të besueshme dhe të disponueshme publikisht për matjen e audiencës në asnjë nga tregjet (shtyp, televizion, radio, online) në Maqedoninë e Veriut. Megjithëse Nielsen është i pranishëm në tregun e Maqedonisë së Veriut, metodologjia dhe matjet nuk janë në format të vlefshëm ose nuk u bënë të disponueshme për studimin. Një shoqatë e pesë transmetuesve kryesorë komercialë, Shoqata Maqedonase e Medias, kanë nën pronësi Matjen e Audiencës Televizive (prodhuar nga Nielsen), por të dhënat e matura arrijnë në vetëm 50% të tregut, gjë që tregon se në kushtet e audiencës, të katër më të mëdhenjtë mund të mos kapërcejnë kufirin e 50%. Kjo gjithsesi nuk mund të konfirmohet në mungesë të të dhënave të besueshme. Në parim, mungesa e të dhënave mbi audiencën tregon rreziqe për Përqendrim të Audiencës së Medias për shkak se kjo mungesë nuk i mundëson rregullatorëve apo aktorëve të tjerë të tregut të vlerësojnë pozicionin dhe ndikimin që mediat mund të kenë në treg. Gjithsesi pjesët e tregut të katër televizioneve të mëdha (Sitel, Kanal 5, Alsat dhe Alfa) tregojnë kontrollin e 81.21%, gjë që është sugjeruese për përqendrimin e tregut.

Pse? 

MOM analizoi njëmbëdhjetë televizionet e mëdha nga të cilat transmetuesi publik ka pjesën më të madhe të tregut, pothuajse gjysmën (48.7%). 

Në tregun e televizioneve, nga stacionet e përzgjedhura dhe analizuara, duke përjashtuar transmetuesin publik, të katër pronarët më të mëdhenj kanë 81% të tregut. Goran Ivanovski (Sitel) ka 35.7% të tregut, ndërsa Emil Stojmenov (Kanal 5) ka 20.9%, pasuar nga familja Velija (Alsat-M) me 14% dhe Peter Schatz (Alfa) që ka 10.6%. 

Dy pronarët më të mëdhenj në tregun e radiove kanë më shumë se dy të tretat, ose 87% të tregut. Pronarët më të mëdhenj te radiot janë Viktor Gavrilov (Kanal 77) me 47% të tregut, ndërsa tre pronarët e Radio Antenna 5, Petrov, Janevski dhe Gushev kanë 40% të totalit. Në databazën e MOM u analizuan katër radio. 

Në tregun e shtypit (gazetat), MOM analizoi pesë media, katër të përditshme dhe një të përjavshme. Më shumë se gjysma e tregut (59%) i përket dy pronarëve të mëdhenj, Vladimir Galjak/Dragan Zivkovic (Sloboden Pecat) me 38% dhe Lirim Dulovi (Koha) i cili ka 21% të tregut të analizuar.

MOM mori në shqyrtim trembëdhjetë media online dhe analizoi pjesët e tyre të tregut. Nga të dhënat e mbledhura dhe të analizuara, të katër pronarët e mëdhenj kanë 77% të tregut: Agnes Adamik (Kurir, Republika) me 37.5%, Aleksandar Manev (Faktor) me 22.8%, Biljana Ilic Geroska (Plusinfo) me 9.5% dhe Goran Mihajlovski (SDK) me 7.6% të tregut.

Pse?

Problemet e lidhura me përqendrimin e medias rregullohen nga Ligji i vitit 2013 për Shërbimet Mediatike Audio dhe Audiovizuale (LAAMS), në të cilat këto aspekte si vijon rregullohen në kapitullin e veçantë të titulluar: “Mbrojtja e pluralizmit dhe larmishmërisë në shërbimet mediatike audio dhe audiovizuale": kufizimet në lidhje me integrimin horizontal dhe vertikal të kapitalit janë përcaktuar; ndalohet partneriteti i fshehtë mes transmetuesve: 

I vetmi kriter për vlerësimin e ekzistencës së një përqendrimi ilegal të medias brenda një tregu të caktuar (integrimi horizontal) është numri i licencave të transmetimit që një entitet fizik apo juridik mund të marrë në nivel kombëtar, rajonal apo vendor, gjë që identifikohet ose përmes pjesës së pronësisë në aksionet e një kompanie të caktuar ose përmes pjesës së pronësisë së personave të lidhur. 

Ka disa zona të verbra në parashikimet aktuale mbi përqendrimin e medias: rregullat ekzistuese përkufizohen si për një mjedis të medias “tradicionale” (radio, televizion, shtyp...) dhe nuk marrin në konsideratë ngritjen e shërbimeve dhe platformat e reja (shërbimet jolineare, median online, platformat e ndarjes së videove, rrjetet sociale apo motorët e kërkimit...) përmes të cilave një numër domethënës dhe vazhdimisht në rritje njerëzish informohen, edukohen dhe dëfrehen; kushtet janë shumë të rrepta në drejtim të kufizimit të përqendrimit gjeografik, si në termat e licencave ashtu edhe të zonave të mbulimit; ka një ndalim në pronësinë ndërsektorale mes transmetuesve dhe gazetave, i cili rrallëherë zbatohet në vende të tjera në Evropë dhe, kur është, zbatohet vetëm në tregjet e mëdha; parashikimet mbi rastet e përqendrimit të medias të krijuara përmes personave të lidhur janë të paqarta dhe aspektet specifike të përkufizimit të personave të lidhura janë shumë të mjegullta.

Përqendrimi i paligjshëm i medias është caktuar vetëm për transmetuesit. Shtypi rregullohet vetëm në mënyrë indirekte, përmes ndalimit të pronësisë mes transmetuesve dhe botuesve të gazetave të përditshme. Media online nuk mbulohet ende nga rregullat që qeverisin përqendrimin e paligjshëm të medias. 

Organi përgjegjës për përcaktimin e përqendrimit të paligjshëm të medias është Agjencia për Shërbimet Mediatike Audio dhe Audiovizuale, gjë që thuhet qartë në Nenin 6 të ligjit, në të cilin përcaktohen kompetencat për rregullimin e medias. Përveç përcaktimit të përqendrimit të palejuar të medias, agjencia ka edhe autoritetin që të vendosë dhënien, heqjen apo zgjatjen e licencave për transmetimet televizive apo radiofonike, për t’u kujdesur për mbrojtjen dhe zhvillimin e pluralizmit në shërbimet mediatike audio dhe audiovizuale, për të nxitur dhe mbështetur ekzistencën e shërbimeve mediatike të larmishme, të pavarura audio dhe audiovizuale, të nxisë lirinë e shprehjes, të kujdeset për sigurimin e transparencës së punës së transmetuesve, të kujdeset për mbrojtjen e interesave të shtetasve në fushën e shërbimeve mediatike audio dhe audiovizuale, të kryejë monitorim dhe të marrë masa në rastet e shkeljes së parashikimeve të ligjit dhe të akteve nënligjore, të nxisë alfabetizmin mediatik, etj.

Në bazën e të dhënave MOM me 32 media të përzgjedhura, nëntë kompanitë televizive (duke përjashtuar transmetuesin publik) disponojnë 74.5% të tregut, të pesë mediat e shkruara kanë 15%, pjesa që kanë trembëdhjetë media online është 5.9% dhe pjesa më e vogël prej 4.6% të tregut kontrollohet nga katër radiot. 

Nga mediat e vendosura në hartë, të tetë pronarët më të mëdhenj të të gjithë sektorëve të medias kanë 80% të tregut, gjë që sipas metodologjisë MOM përbën përqendrim të lartë. Të tetë pronarët më të mëdhenj janë: 

CBC Sitel (26.6%); CBC Kanal 5 (15.6%); CBC Alsat-M (10.5%); CBC Alfa (7.9%); CBC TV Makpetrol - Telma (7.6%); Sloboden Pecat (5.7%); Koha production (3.2%); CBC Company 21 (3.2%)

Pse? 

Neni 39 i LAAMS i referohet përqendrimit diagonal të kapitalit, që është integrimi i kapitalit mes sipërmarrjeve në tregje të ndryshme të lidhura. Rregullat aktuale kufizojnë përqendrimin mes transmetuesve (radio dhe televizion) dhe gazetave të përditshme apo agjencive të lajmeve. Një person që është themelues i një radioje apo një televizioni nuk duhet të jetë themelues i një gazete të përditshme që shpërndahet në të njëjtën kohë dhe në të njëjtën zonë ku transmetohet programi i radios dhe/ose televizionit dhe as i një agjencie lajmesh. Në terma të përqendrimit mes televizionit dhe radios, ligji është i paqartë.       

Rezultati: Masat rregullatore mbrojtëse kundër përqendrimit të pronësisë ndërsektoriale të medias janë në fuqi dhe përbëjnë një rrezik TË ULËT.

Vlerësimi: 7 nga 8 (87.5%)

Pse?

Shembulli ynë përfshin 11 stacione televizive, 5 radio, 5 gazeta dhe revista dhe 13 media online, në total 34 media. Në 91% të rasteve të dhënat ishin të disponueshme publikisht, d.m.th., gjenden në regjistrat publikë. Vetëm transmetuesi publik Radio Televizioni i Maqedonisë, i cili përfaqësohet në databazë me tre media (një radio dhe dy televizione), konsiderohet si transparent në mënyrë aktive. Stacionet e tij përbëjnë 9% të mediave në këtë databazë. 

Të dhënat e pronësisë për 31 media ishin së paku të disponueshme përmes databazave të hapura në raportet vjetore të Agjencisë për Median Audio dhe Audiovizive dhe në Regjistrin Qendror. Ndryshe nga shumica e vendeve në rajon, regjistri i biznesit në Maqedoninë e Veriut nuk është i hapur për kërkime falas, kështu që të dhënat e marra duhet të paguhen. Ka një rregull përjashtues për gazetarët investigativë, të cilët mund të marrin të dhëna përmes kërkesave për të drejtë informimi. 

Ndryshe nga shumica e mediave, Radio Televizioni i Maqedonisë, si transmetues publik, është i detyruar ligjërisht të publikojë raporte mbi punën e vet. 

Informacioni mbi pronësinë e televizioneve, radiove dhe gazetave është i disponueshëm publikisht përmes regjistrit të medias të mbajtur nga Agjencia e Medias Audio dhe Audiovizuale. Përveç kësaj, agjencia publikon raport vjetor mbi pronësinë e medias, në të cilin publikohen se cilat kompani apo persona janë pas tyre. 

Gjithsesi, agjencia nuk ka të dhëna të tilla për median online. Të dhënat mbi regjistrimin dhe, për rrjedhojë, informacioni se kush i ka në pronësi ato, mund të gjendet përmes databazës së MARNET – Rrjeti i Kërkimit Akademik të Maqedonisë, databazë që është e hapur dhe falas. Ky informacion është i vlefshëm vetëm për domain-et me prapashtesë .mk. Media online e regjistruar me domaine të tjerë nuk mund të gjurmohet aty. 

Nuk ka kompani që në mënyrë aktive ka fshehur strukturën e pronësisë apo i ka bërë të dhënat të padisponueshme.

Pse? 

Ligji Mbi Median (Neni 15) thotë se është detyrim i transmetuesit të ofrojë publicitet për operacionet e veta, konkretisht: drejt rregullatorit të medias (në mënyrë që nga 31 marsi i vitit aktual maksimumi, në një formular të posaçëm të përgatitur nga rregullatori, duhet të dorëzojë të dhëna mbi veprimtarinë e vitit të mëparshëm) dhe drejtpërsëdrejti për publikun (në mënyrë që së paku tre herë në vit në programin e tyre, në kohë kryesore, të publikojë të dhëna mbi pronësinë, redaksinë e lajmeve dhe burimet e financimit). 

I njëjti nen përcakton që botuesit e shtypit janë të detyruar të botojnë të dhëna të pronësisë në së paku një gazetë të përditshme një herë në vit. 

Detyrimi ligjor për të siguruar publicitet në operacione vlen për transmetuesit (televizionet dhe radiot) si dhe shtypin. Transmetuesit kanë detyrim të ofrojnë të dhëna te rregullatori i medias një herë në vit dhe për publikun, tre herë në vit. Botuesit duhet të publikojnë të dhëna për publikun një herë në vit. Mediat online janë të përjashtuara nga rregullimi.

Pse?

8.1 dhe 8.2 Maqedonia e Veriut ka rregulla shumë strikte mbi përqendrimin e medias radiotelevizive, përfshirë mundësinë që partitë politike, figurat politike apo zyrtarët e zgjedhur a të emëruar të kenë nën pronësi media transmetuese. (Rregullat, sipas shumë personave, janë tepër kufizuese dhe në mënyrë aktive parandalojnë zhvillimin e mëtejshëm të tregut, veçanërisht në terma të konsolidimit për të rritur qëndrueshmërinë). Në të shkuarën ka pasur media nën pronësinë e udhëheqësve të partive të vogla politike dhe, me vendosjen e rregullave strikte në vitin 2005, pati një periudhë me pronarë fasadë në sektorin e transmetimeve, në përpjekje për të shmangur kufizimet e ndryshme apo konfliktin e interesit. Gjithsesi, kombinuar me rregullat mbi transparencën e pronësisë, si në radio ashtu edhe në televizion, rreziku ka qenë joekzistent. Kjo nuk do të thotë se media të caktuara nuk anojnë qartazi nga njëra apo tjetra parti politike. Në fakt, tendenca ka qenë e dukshme te televizionet kryesore për të ndryshuar përqasjet e tyre editoriale në ditën e zgjedhjeve, në varësi se si po ecte opozita në rezultat. 

8.3 Shtypi ka qenë vetëm një pasmendim tashmë prej ca kohësh, duke humbur me shpejtësi rëndësinë, së paku në formën e vet fizike. Ka tregues se zgjatimet e tyre online mund të ruajnë një pjesë të ndikimit. Pronari i një prej të përditshmeve (Nova Makedonija) kishte ambicie politike dhe krijoi e drejtoi një parti politike, por këto ditë duket se i përkasin të shkuarës. Lidhjet ideologjike, ndonëse jo partiake, janë të dukshme në disa media. 

8.4  Situata është shumë ndryshe në sektorin e medias informative online. Partitë kryesore politike të qeverisë dhe të opozitës kanë që të gjithë faqe lajmesh miqësore apo besnike dhe ato përdorin edhe faqet e internetit të partisë si faqe lajmesh njëfarësoj, për të promovuar qëndrimin e partisë dhe për të sulmuar kundërshtarët politikë. Një shembull dhe tregues se sa e përhapur është praktika në fjalë mund të gjendet në shpërndarjen e subvencionimeve shtetërore për fushatat reklamuese zgjedhore të partive politike, të cilat i japin të gjitha fondet që kanë në dispozicion për reklama online vetëm te faqet e internetit miqësore me to (disa prej të cilave janë krijuar vetëm pak muaj para zgjedhjeve, me këtë qëllim të veçantë në mendje.) 

8.5 Pronësia është transparente dhe i nënshtrohet rregullave të rrepta ligjore (Ligji mbi Median dhe Ligji për Shërbimet Mediatike Audiovizuale) për median e transmetuar dhe shtypin, situata është shumë ndryshe për median online. Qëllon që lidhja politike apo pronësia reale e një faqeje interneti të jetë një “sekret publik”, por partitë politike dhe pronarët e faqeve të internetit drejtpërsëdrejti politike apo ideologjikisht të pozicionuara duket se bëjnë përpjekje të mëdha për të fshehur angazhimet e veta, zakonisht përmes pronarëve fasadë. Herë pas here, një “skandal” shfaqet në publik kur rrjete të tilla, të lidhura me një entitet të caktuar politik (parti, udhëheqës partie, zyrtar publik i zgjedhur, etj.) zbulohen dhe ekspozohen publikisht. 

8.6 Rregulla strikte zbatohen për median audiovizive (si përqendrimi horizontal ashtu edhe ai vertikal është i ndaluar) dhe rregullat e transparencës zbatohen për shtypin. Situata në median online është shkak për shqetësim, siç u vërejt më sipër, dhe ka shumë presion për të bërë ligje për transparencën e pronësisë dhe për pozicionimin politik edhe në atë fushë. 

8.7 Një pjesë e madhe e faqeve të lajmeve online mbulohet nga media të krijuara për të promovuar vijën e sulmit të partisë ndaj kundërshtarit (në qeveri apo në opozitë). Gjithsesi është e paqartë se sa ndikim real është i nevojshëm, për shkak se këto redaksi janë krijuar me personel të rekrutuar duke pasur këto objektiva në mendje. 

8.8 Dokumentet e vetë-rregullimit të brendshëm, të tilla si statutet e redaksive apo standardet për mediat individuale, janë joekzistente në Maqedoninë e Veriut, me përjashtim të shërbimit të transmetuesit publik, MRT. Shumica e medias janë anëtarë, si entitete individuale apo përmes asociacioneve tregtare, te Këshilli i Etikës së Medias, i cili nuk ndërhyn në çështje të marrëdhënieve të brendshme të mediave me redaksitë. Shumica e mediave formalisht pranojnë Kodin e Etikës të Këshillit të Etikës në Media (së fundmi udhërrëfyesi etik u miratua posaçërisht për median online).

Rreziku: I mesëm ose i lartë

Vlerësimi: 1.88 (rrezik i mesëm)

Pse?

9.1 Numri i kopjeve fizike dhe si zgjatim i kësaj, numri i kopjeve të shitura, ka rënë poshtë çfarëdolloj niveli qëndrueshmërie (të katër gazetat kryesore, për shembull, tashmë shtypin në total rreth 15 mijë kopje në ditë). Shpërndarja tashmë kalon përmes një numri të vogël shitësish të pavarur (agjentë gazetash, dyqane cigaresh, të cilat vijojnë të jenë të interesuara të mbajnë gazetat) dhe në disa rrjete supermarketesh. Ndërsa në të shkuarën ka pasur raste rrjetesh supermarketesh (me pronësi të pozicionuar politikisht) që refuzonin të shpërndanin gazeta kritike ndaj qeverisë, nuk ka të dhëna që praktika të tilla po të ngjashme të ekzistojnë sot. Duhet të vihet re se një e përditshme në gjuhën shqipe nuk shpërndahet në zonat pa popullsi shqiptare, megjithëse ajo e pozicionon veten si gazetë me mbulim kombëtar. 

9.2 Transmetuesit radiofonikë kombëtarë transmetojnë programet e tyre duke përdorur shërbimet e sipërmarrjes publike “Transmetimet e Maqedonisë” (PEMB). Ndërsa ka shumë ankesa mbi tarifën vjetore që stacionet radiofonike paguajnë te PEMB për përdorimin e antenave dhe mirëmbajtjen e rrjetit, tarifa që konsiderohen deri të papërballueshme, nuk ka tregues apo raste konkrete në të cilat PEMB ka ndërmarrë ndonjë veprim diskriminues kundër një transmetuesi individual apo një grupi transmetuesish. Stacionet radiofonike vendore zakonisht përdorin antenat e veta për të transmetuar programe në zonat e tyre të mbulimit.

9.3 Stacionet televizive digjitale tokësore shpërndahen përmes dy multiplekseve digjitale, të operuara nga kompania e telekomunikacioneve A1 Macedonia, e cila është nën pronësi të huaj të A1 Telecom Austria Group. Shërbimi i transmetimit publik ka dy multiplekse të dedikuara për programet e veta. Duhet të vihet re se më pak se 4% e popullsisë akseson përmbajtjen televizive përmes antenave ajrore dhe shumica dërrmuese, mbi 90 për qind, e akseson përmes shërbimeve kabllore apo IPTV. Ka dy rrjete kabllore të mëdha. A1 është nën pronësinë e A1 Telecom Austria, ndërsa Telekabel është nën pronësinë e një shtetasi maqedonas. Ofruesi kryesor i IPTV-së, Makedonski Telekom, është në shumicë nën pronësinë e Magyar Telecom (pjesë e Deutsche Telecom Group); qeveria e Maqedonisë së Veriut ka nën pronësi 34.81 për qind të aksioneve. Një shërbim DVB-S, Total TV, është nën pronësinë e kompanisë serbe United Group. Transmetuesit televizivë tokësorë (veçanërisht ata me licencë për mbulim kombëtar) kanë qenë në një konflikt të gjatë me ofruesit kabllorë dhe të IPTV-së, konflikt që lidhej me të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me ritransmetimin e shërbimeve të tyre programatike, ndërsa kanë refuzuar mundësinë që operatorët kabllorë të zgjedhin të mos i transmetojnë ato. Nuk ka raste madhore të veprimeve diskriminuese me motive politike në shërbimet e shpërndarjes. 

9.4 Kompanitë e mëdha të telekomunikacionit (Macedonian Telekom, A1 dhe Telekabel) janë njëkohësisht ofruesit kryesorë të shërbimit të internetit, me shumë kompani të tjera më të vogla që operojnë në treg. Nuk ka pasur raste veprimesh diskriminuese të motivuara politikisht apo për motive të tjera kundër ndonjë medie. 

9.5 Ndërsa tregu maqedonas i reklamave ka shumë probleme (shpenzimet e disponueshme për reklama nuk janë mjaftueshëm të larta për të mbajtur skenën mediatike të mbingjeshur me operatorë, keqkuptimet e zakonshme të vetë parimeve mbi të cilat funksionon industria e reklamave, ndryshimi i rrethanave të shkaktuara nga çrregullimi digjital, etj.) nuk ka prova, as anektodale, të veprimeve të agjencive të reklamave kundër mediave të pavarura apo diskriminim të këtyre mediave nga agjencitë. Për shkak të një lufte çmimesh që shpërtheu mes transmetuesve kryesorë nga fundi i viteve 2000, agjencitë kanë fituar një pozicion dominues në tregun e reklamave. Vendimet për shpenzimin e buxheteve reklamuese janë ndërmarrë në bashkëveprim me reklamuesit dhe agjencitë thonë se ata kanë dëgjuar dëshirat specifike të reklamuesve në këtë drejtim. Ka të dhëna anektodike që sugjerojnë se reklamuesit të mëdhenj kanë qenë ngurrues në shpenzimin e parave të tyre të reklamave në përmbajtjet e lajmeve politike, duke parapëlqyer programet e dëfrimit. Një tendencë tjetër e vjetër është që reklamuesit të zgjedhin të shpërndajnë buxhetin e tyre të reklamave në një mënyrë që të sigurohen se ata do të shpërndajnë shpenzimet në sa më shumë platforma apo lojtarë që të jetë e mundshme, me qëllim që të shmangin akuzat për favorizim të entiteteve të caktuara për arsye politike apo për arsye të tjera. 

9.6 Matja e audiencës në transmetime në Maqedoninë e Veriut është përballur gjithmonë me të njëjtat shqetësime dhe akuza për mungesë transparence, për favorizim apo diskriminim kundër aktorëve të caktuar në skenë. Sistemi aktual i vlerësimit të televizioneve u caktua në vitin 2013 përmes Ligjit për Shërbimet Mediatike Audiovizuale, nën të cilin, një komitet i përbashkët i industrisë u krijua dhe kompania Nielsen u zgjodh për të kryer matjen e audiencës. Sistemi favorizon transmetuesit tokësorë (ose diskriminon ata kabllorë apo satelitorë) dhe aktualisht mat audiencën e vetëm pesë televizioneve kombëtare tokësore. Edhe këta nuk janë të kënaqur me raportimet dhe vazhdimisht ka ankesa kundrejt Nielsen me aludime për deformim të gjetjeve në favor të transmetuesve televizivë. Është i nevojshëm një sistem i ri, i cili duhet të mbulojë shumicën e lojtarëve në treg dhe që të bazohet në të njëjtin parim (vetë-rregullues) me një komitet të përbashkët të industrisë. Autoriteti rregullues audioviziv mbështetet në vrojtimet e opinionit publik si metodologji për matjen e audiencës në raportet e veta tremujore dhe vjetore për të gjithë transmetuesit e tjerë me përjashtim të rrjeteve DVB-T. Edhe kjo metodologji nuk konsiderohet shumë e besueshme, megjithëse ofron një informacion më të përgjithshëm në sjelljen dhe preferencat e audiencës. Deri tani, dihet se ofruesi kryesor IPTV, Makedonski Telekom, ka një sistem të brendshëm të aftë për të dhënë shifrat në kohë reale të asaj se çfarë po shohin shikuesit në çdo kohë të caktuar, por këto shifra nuk janë publike. Nuk ka të dhëna se ndonjë nga këto shërbime diskriminon për arsye politike. Për platformat e tjera mediatike, shtypi i trajton shifrat e shitjeve si një sekret i ruajtur fort; media online mbështetet më së shumti në shërbime të tilla si Google Analytics dhe përpjekje në të shkuarën për matje të vërtetë dhe të pavarur të audiencës kanë dështuar, shpesh për arsye politike, duke pasur në mendje polarizimin e skenës përgjatë ravijëzimeve politike. 

Vlerësimi: 8/6 = 1.33 rrezik i ulët

10.1 dhe 10.2 Aktualisht reklama shtetërore është e ndaluar për transmetuesit. Ka një numër provash që tregojnë se njësitë e vetëqeverisjes vendore ia dalin të drejtojnë fonde drejt medias lokale (me motive politike për të promovuar punën e administratorëve vendorë), por jo në formën e reklamave klasike (ngjajnë më shumë si sponsorizime, blerje hapësire, për shembull, për transmetime në kohë reale nga seancat e këshilleve vendore dhe aktivitete të tjera të administratës vendore). Shteti (qeveria, shteti dhe institucionet publike, sipërmarrjet publike, etj.,) nuk  munden të bëjnë blerje në televizione apo radio dhe janë të kufizuara te reklamat në median digjitale si dhe në shtyp. Në këtë kohë në parlament ka një ligj që synon të rikthejë mundësinë që qeveria dhe institucionet shtetërore të bëjnë blerje në mediat audiovizive. Gjithsesi, zgjidhjet aktuale që ofrojnë mund ta bëjnë atë një ligj që themelon një sistem subvencionimesh indirekte për median e transmetuar. Ndërsa rregullat mund të jenë transparente, ligji nuk merr me të vërtetë parasysh mënyrën e funksionimit të industrisë së reklamave, të tilla si përmasat apo demografia e audiencës së medias së transmetuar, por vendos një sistem strikt të shpërndarjes së detyruar të financimeve që duhet të caktohen nga buxheti i shtetit dhe buxhetet e njësive të vetëqeverisjes vendore, në mënyrë lineare. Edhe se sa të drejta janë këto rregulla të propozuara është çështje e debatueshme, duke pasur parasysh faktin që skema e propozuar favorizon transmetuesit kombëtarë në DVB-T, të cilët marrin një pjesë të stërmadhe të skemës së propozuar të financimit (65 për qind do të shkojnë te pesë televizionet më të mëdha). 

10.3 dhe 10.4    Aktualisht shteti nuk mund të blejë kohë reklamimi në trasmetuesit televizivë. Gjithsesi, nëse ndryshimet e propozuara në Ligjin për Shërbimet Mediatike Audio dhe Audiovizuale miratohen, këto reklama do të arrijnë mes 25 dhe 30 për qind të tregut total të reklamave televizive prej 16 milionë, sipas të ardhurave të raportuara nga reklamat për televizionet në raportin vjetor të tregut të transmetimeve të përgatitur nga organi rregullator audiovizual. 

10.5 Nuk ka të dhëna të disponueshme mbi pjesën e reklamave shtetërore në raport me tregun total të reklamave të gazetave. Në anën tjetër, gazetat e shtypura (në formën e tyre fizike) varen pothuajse tërësisht nga subvencionimet e tërthorta shtetërore, njoftimet publike me detyrim (thirrje publike, njoftime garash, tenderësh, njoftime gjykate apo noteriale apo njoftime të përmbaruesve), të cilat ata e trajtuan si një treg reklamash konkurruese ku u përjetua edhe një lloj lufte çmimesh gjatë viteve që kur u vendos ligjërisht. 

10.6 Nuk ka të dhëna as nga tregu i medias online. Por duke ditur se të gjitha partitë politike kanë “flotat” e tyre të faqeve me lajme në internet (mjete propagande) dhe faktin se ndryshe nga reklamat televizive, shteti mund të angazhohet në blerjen në mediat online, vlerësimet variojnë, me siguri mbi 10% për së paku disa nga mediat online. Si një ilustrim, ne mund të konsiderojmë sjelljen e partive politike gjatë fushatave zgjedhore (blerjet e tyre në media për reklamat e fushatës politike, të cilat subvencionohen tërësisht nga buxheti i shtetit) kur ato më së shumti shpenzojnë shumat që u janë caktuar vetëm në reklama te faqet e lajmeve “miqësore” apo të lidhura me to. Me raste, publikohen shifrat mbi shpenzimet e qeverisë në reklamimin në platformat e mëdha të teknologjisë, kryesisht Facebook. 

10.7 Subvencionimet e drejtpërdrejta aktualisht janë të disponueshme vetëm për median e shtypur: 50% e kostos së shtypjes dhe shpërndarjes u paguhet botuesve përkundrejt faturave. Rregullat janë të qarta dhe transparente dhe nuk ka të dhëna apo ankesa që të sugjerojnë procesim të padrejtë apo të parregullt të subvencionimeve të drejtpërdrejta. 

10.8 Subvencionimet jo të drejtpërdrejta janë gjithashtu të disponueshme, siç u vërejt edhe më sipër, për median e shkruar, në formën e njoftimeve publike të detyrueshme, detyrimet ligjore për të gjitha institucionet publike që të publikojnë njoftimet e tenderëve, thirrjeve publike dhe garave, njoftimeve nga sistemi i drejtësisë, njoftimet përmbarimore apo noteriale, etj. në së paku një të përditshme në gjuhën maqedonase dhe një në gjuhën shqipe. Njoftimet e detyrueshme publike përbëjnë, sipas disa vlerësimeve, deri në 95% të të ardhurave të gazetave të përditshme. Mes tre të përditshmeve të botuara në gjuhën maqedonase, ato trajtohen si reklama komerciale me konkurrencë të rreptë me çmime për të tërhequr njoftuesit. Media e shtypur është gjithashtu subjekt i një lehtësimi fiskal (ka normë të privilegjuar të TVSH-së). Të dyja format e subvencionimeve indirekte janë të rregulluara me ligj. 

10.9 Agjencia kombëtare e lajmeve MIA është krijuar si një kompani aksionere (shteti është pronari i vetëm). Ajo ofron lajme dhe përmbajtje me bazë komerciale dhe të njëjtat rregulla dhe çmime (për paketa të ndryshme) zbatohen për të gjithë klientët. Tregu mediatik i mbingjeshur dhe i paqëndrueshëm ka si shqetësim kryesor që shumë media, veçanërisht ato online, nuk janë në gjendje të përballojnë shërbimet e MIA-s, të cilat në të shkuarën kanë sjellë praktikë të gjithë përhapur të “vjedhjes” dhe “plagjiarizimit” të shërbimeve të saj. Së fundmi, të dhënat anektodike të ardhura nga menaxhmenti sugjerojnë se ata po e trajtojnë problemin shumë ngadalë.

10.10 Që nga heqja e tarifës së transmetimit që u faturohej familjeve deri në vitin 2017 dhe lëvizjes drejt financimit të transmetuesit të shërbimit publik nga buxheti i shtetit (80% e 1% të totalit të të ardhurave nga taksat të buxhetit të shtetit të vitit të kaluar), financimi i shërbimeve të transmetuesit publik MRT ka qenë as i mjaftueshëm dhe as i pavarur. (Në fakt, MRT-ja ka vuajtur që nga fillimi nga të qenit i nënvlerësuar dhe i nënfinancuar për pjesën më të madhe të mbi tridhjetë viteve që nga pavarësia e vendit). Përgjatë pesë viteve të fundit, ai nuk ka marrë kurrë më shumë se 0.57% të financimeve që duhej të merrte, për shkak të vendimit të Ministrisë së Shoqërisë së Informacionit dhe Administratës (e cila vendos ndarjen e buxhetit për MRT-në). 

10.11 Rregullat mbi emërimin e organit mbikëqyrës dhe atij menaxhues në transmetuesin e shërbimit publik MRT (Këshilli i Programacionit dhe Drejtori i Përgjithshëm respektivisht), u ndryshuan në vitin 2018. Këshilli i Programacionit emërohet nga parlamenti dhe pragu i votës u rrit nga absolutja (50% e të gjithë deputetëve plus një) te shumica e cilësuar e dy të tretave. Ndërsa ideja ishte që të sigurohej një konsensus më i madh mbi emrat që mund të emërohen, duke supozuar se kjo do t’i hapte dyert individëve më të pavarur, të palidhur me partitë politike, efekti që pati ishte që partitë politike tani kanë një mekanizëm për pazar politik. Kombinuar kjo me faktin që shumica e dy të tretave është shumë e vështirë të sigurohet nën sistemin proporcional elektoral, kjo ka sjellë në situatën që përbërja e vjetër e Këshillit të Programacionit (por edhe Këshilli i AVMU, rregullatori audiovizual), kanë kryer detyrat e tyre si anëtarë pa mandat (mandatet e tyre kanë mbaruar në fund të vitit 2021) dhe do të mbeten në këtë pozicion deri sa një Këshill Programacioni i ri të emërohet nga parlamenti. Pa ndryshime ligjore për të krijuar një zgjidhje, e cila mund të jetë më pak largpamëse, por më shumë praktike në skenën politike shumë të polarizuar në vend, emërimet e reja janë të pagjasa, së paku deri pas zgjedhjeve parlamentare të planifikuara për pranverën e vitin 2024. Deri tani, partitë politike në parlament, veçanërisht ato në opozitë, kanë këmbëngulur në sigurimin e përfaqësimit të anëtarëve besnikë të partisë në këto organe. 

Pse?

Rregullorja e BE-së mbi neutralitetin e rrjetit nuk është transpozuar ende te Ligji për Komunikimet Elektronike në Maqedoninë e Veriut. Gjithsesi, neutraliteti i rrjetit është i rregulluar deri në një farë mase në mënyrë indirekte në Librin e Rregullave të miratuar nga Agjencia për Komunikimet Elektronike (AEK) në vitin 2015, bazuar në Nenin 108 të ligjit që lidhet me detyrimin e operatorëve të rrjeteve publike për të pasur transparencë dhe për të publikuar informacion. 

Libri i Rregullave, i miratuar nga agjencia, në Nenin 2 (përkufizime), përcakton neutralitetin e rrjetit si “...një parim, në bazë të së cilit, trafiku në internet trajtohet në mënyrë të barabartë, pa diskriminim, kufizime apo pengesa pavarësisht (1) entitetit që dërgon dhe merr të dhëna, (2) llojit të përmbajtjes së të dhënave, (3) llojit të shërbimit apo aplikacionit që përdoret.”

Më tutje, Neni 4 i Librit të Rregullave cakton parimet bazë të neutralitetit të rrjetit: (1) Operatorët që ofrojnë akses në internet duhet të ndërmarrin rregulla për të siguruar respektimin e parimit të neutralitetit të rrjetit. (2) Operatorët që ofrojnë akses në internet nuk duhet të përdorin masa për menaxhimin e trafikut, të cilat mund të bllokojnë, reduktojnë shkallën e qarkullimit, modifikojnë, degradojnë apo diskriminojnë kundër ndonjë përmbajtjeje, aplikimi apo shërbimi, me përjashtim të rastit kur nevojitet mbrojtja e rrjetit nga mbingarkesat ose për shkak të kufizimit të pasojave të ngarkesës mbi një lidhje të mbingarkuar. Këto masa për menaxhimin e trafikut në internet duhet të jenë përjashtuese dhe duhet të jenë transparente, jodiskriminuese dhe në raport proporcional me qëllimin për të cilin ekzistojnë. (3) Operatori është i detyruar të ofrojë për abonentët, me kërkesë të tyre, informacionin mënyrën e mundshme për të kontrolluar dhe monitoruar shpejtësinë aktuale minimale si dhe kushtet që kufizojnë aksesin dhe/ose përdorimin e shërbimeve apo aplikacioneve. 

Vlerësimi: 4 nga 8 (50%) = Rrezik mesatar

Vlerësimi: 4 nga 8 (50%)

Rezultati: rrezik mesatar

Pse?

Nga të 34 mediat që janë pjesë e databazës “Monitorimi i Pronësisë së Medias”, nëntë drejtohen nga kompani nën pronësinë e grave apo kompani në të cilat gratë janë aksionere kryesore. Sipas të dhënave, një e katërta e mediave drejtohen nga gratë, ku mediat online kanë kryesimin pasi gratë kanë gjashtë nga trembëdhjetë mediat e përfshira në databazë. 

Situata është pak më mirë kur vjen puna te gratë në pozicionin e kryeredaktores. Nga të 34 mediat, 13 ose 38% kanë redaktore. Kur vjen puna te pozicionet drejtuese, më shumë se gjysma janë gra vetëm në stacionet e radiove, ku, anasjelltas, asnjë grua nuk ka nën pronësi apo nuk ka themeluar një media të tillë.

Me këtë, kjo bazë të dhënash dha një konfirmim tjetër, që gratë nuk janë të përfaqësuara mjaftueshëm në pozicione udhëheqëse në median e vendit. Sipas analizës së vitit 2020 të Agjencisë për Media Audio dhe Audiovizuale, e cila ekzaminoi menaxhimin e medias, numri i grave në pozicionet vendimmarrëse (në pozicione të menaxhimit/drejtimit apo redaktimit) është më i ulët në të gjitha televizionet dhe në radiot. Në të njëjtën kohë, vihet re në analizë se gazetaria në televizione dhe radio është një fushë në të cilën gratë janë “tradicionalisht” më të shumta. 

Nuk ka të dhëna specifike në lidhje me pabarazinë ligjore në paga mes medias. Gjithsesi, të dhënat e përgjithshme nga Zyra Shtetërore e Statistikave tregojnë se burrat kanë paga më të larta se sa gratë në vend. 

Në lidhje me sfidat e përballuara nga gratë gazetare, vitin e kaluar një kërkim nga organizata PINA ofroi një shembull të mirë. Bazuar në një vrojtim me 103 gazetare, kërkimi tregoi se një e katërta e tyre kishte marrë kërcënime për dhunë fizike, 19.5% mori kërcënime me jetë, ndërsa mbi 81% e gazetareve pësuan ngacmime në internet për shkak të punës së tyre.
Rezultati: Rrezik i lartë